ارزیابی آموزش مهارت های زندگی بخشی از فرایند گسترده‌تر ارزشیابی آموزشی است. همانگونه که پس از آموزش هر دانش یا مهارتی، نیازی به روش‌های ارزشیابی برای سنجش پیشرفت در آن است، در زمینه آموزش مهارت های زندگی هم نیاز داریم تا روش‌هایی برای ارزیابی موثر بودن آموزش این مهارت‌ها داشته باشیم.
در این نوشته قصد داریم به طور دقیق‌تر بر پایه مستندات یونیسف و دیگر منابع علمی، درباره روش‌های کلان ارزیابی آموزش مهارت های زندگی و بررسی میزان اثربخشی آن گفتگو کنیم.
اثربخشی آموزش مهارت های زندگی چیست
اگر شما به کلاس برنامه‌نویسی یا طراحی لباس بروید، توقع دارید در پایان دوره آموزشی چه تغییری در شما رخ داده باشد؟ احتمالا خواست پایه‌ای شما اینست که بتوانید با آن زبان برنامه‌نویسی، کد بزنید و یا یک لباس طراحی کنید. پس اثربخشی آموزشی یعنی به دست آوردن دانش یا مهارتی که پیش از این نداشتید و هدف از آموزش هم همین بوده است.
این فرایند درباره آموزش مهارت های زندگی هم هست. اگر ما به کودکان و نوجوانان، درباره مهارت های زندگی مانند کار تیمی، همدلی و یا مدیریت خشم آموزش می‌دهیم، باید بتوانیم اثر آن را در زندگی روزمره آنها ببینیم و متوجه شویم آنها می‌توانند بهتر با هم همکاری کنند، بهتر همدیگر را درک می‌کنند و می‌توانند در موقعیت‌های تنش‌زا، خشم خود را مدیریت کنند.
چرا ارزیابی آموزش مهارت های زندگی مهم است؟
ما پیشتر در مقاله‌های دیگر در سپندمینو با مفهوم مهارت های زندگی آشنا شدیم و درباره این گفتگو کردیم که آموزش مهارت های زندگی می‌تواند موجب شود تا کودکان و نوجوانان در زندگی توانمندتر شوند و در زندگی شخصی، شغلی، خانوادگی و اجتماعی بهتر عمل کنند و کیفیت زندگی بهتری داشته باشند. اما سامانه‌های آموزشی انگشت‌شماری در کشورهای کمتر توسعه‌یافته توانسته‌اند به طور فراگیر و یکپارچه آموزش مهارت های زندگی را وارد نظام آموزشی خود کنند. به سه دلیل:
۱: ناآگاهی درباره اینکه مهارت های زندگی چه هستند.
۲: ناآگاهی درباره اینکه چگونه می‌توان مهارت های زندگی را آموزش داد.
۳: ناآگاهی درباره اینکه چگونه می‌توان آموزش مهارت های زندگی را ارزیابی کرد.
بد نیست یکبار به گونه چکیده، اینکه مهارت های زندگی چه هستند را مرور کنیم. مهارت های زندگی، مهارت هایی قابل آموزش هستند که افراد را توانمند می‌سازند تا در زندگی روزمره، شغلی، تحصیلی و شخصی خود موفق و خوشنود باشند. مهارت های زندگی آمیزه‌ای از مهارت، رفتار، ارزش و دانش‌هایی هستند که لازم است با هماهنگی با یکدیگر به کار گرفته شوند. آموزش این مهارت ها در سنین ویژه‌ای، تاثیرگذاری و کارآمدی بالاتری دارد. این مهارت‌ها با یکدیگر مرزهای شناوری دارند و گاه در ارتباط با یکدیگر و گاه در راستای یکدیگر هستند. مهارت‌های زندگی باید به صورت مشارکتی، به صورت تمرینی (و نه صرفا تئوریک)، در فضایی ایمن و باثبات آموزش داده شوند.
ارزیابی آموزش مهارت های زندگی به سیاست‌گذاران و مجریان آموزشی مانند آموزگاران و مدیران مراکز آموزشی و حتی پدر و مادرها کمک می‌کند تا درک روشنی از موقعیت کنونی دانش و مهارت دانش‌آموزان و روند پیشرفتشان در یادگیری مهارت های زندگی داشته باشند. همانگونه که برای ارزیابی میزان دانش دانش‌آموزان در ریاضی، آزمون برگزار می‌شود، مهارت های زندگی را هم باید با روشی ارزیابی و سنجش کرد تا فهمید که از چه سطحی باید آموزش و تمرین را آغاز کرد، آیا روش آموزش تا کنون درست بوده است و در چه حوزه‌هایی باید تمرکز بیشتری کرد.
ارزیابی آموزش مهارت های زندگی چه دشواری‌ها و پیچیدگی‌هایی دارد؟
هر کدام از مهارت های زندگی، خود ساختاری چند سویه دارد. از همین رو، ارزیابی هر کدام از مهارت های زندگی، خود نیازمند چند ابزار و روش متفاوت برای سنجیدن ابعاد مختلف آن است.
مهارت های زندگی، ترکیبی از ارزش‌ها، رفتارها و مهارت‌های شناختی و غیرشناختی است و به سبب همین تفاوت در جنس اجزا، روش‌های ارزیابی نیز با پیچیدگی و دشواری رو به رو می‌شوند.
سطح بندی روشن و استانداردی برای مهارت های زندگی وجود ندارد. دست کم پژوهش‌های کنونی هنوز آنقدری نبوده‌اند که بتوان بر اساس آنها سطوح استانداردی را تعیین کرد.
مهارت های زندگی در سطح شخصیت یک فرد بررسی می‌شود و تحولات روحی و دگرگونی‌های او در گذر زمان موجب می‌شود ارزیابی مهارت های او در روزهای مختلف متفاوت باشد.
تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی در سطح ملی، قومی، دینی و اقتصادی موجب می‌شود برداشت‌های گاه بسیار متفاوت درباره مهارت های زندگی وجود داشته باشد.
روش‌های خوداظهاری، یعنی اینکه خود فرد نظرش درباره دانستنی‌ها و مهارتش را بگوید هر چند رایج‌ترین شکل ارزیابی است، اما نقاط ضعف بسیاری دارد.
برای ارزیابی آموزش مهارت های زندگی چه باید کرد؟
ما در سلسله نوشتارهایی در سپندمینو، ۱۲ مهارت زندگی و دانش شهروندی مشهور به LSCE که یونسکو ارائه کرده است را مورد بررسی قرار داده و درباره روش‌های ارزیابی و پایش پیشرفت آموزش هر کدام گفتگو خواهیم کرد.
ما در ۱۲ نوشتار آینده سپندمینو در بخش آموزش و پرورش، پس از ارائه توضیحی فشرده درباره چیستی هر مهارت، به این می‌پردازیم که آن مهارت زندگی چه تاثیری بر کیفیت زندگی هر فرد می‌گذارد و سپس توضیح می‌دهیم چه ابزارهایی برای سنجش میزان پیشرفت آموزش آن مهارت زندگی طراحی شده است.
۱۲ مهارت زندگی که درباره آنها گفتگو خواهیم کرد عبارتند از: مهارت‌های ذهنی یا شناختی (۱: خلاقیت و نوآوری، ۲: تفکر انتقادی، ۳: مهارت حل مساله)، مهارت‌های کاری یا اجرایی (۴: مهارت همکاری و کار گروهی، ۵: مهارت گفتگو و مذاکره، ۶: مهارت تصمیم‌گیری)، مهارت‌های شخصیتی یا فردی (۷: خودمدیریتی، ۸: انعطاف‌پذیری و سازگاری، ۹: مهارت‌های ارتباطی)، مهارت‌های زندگی گروهی یا اجتماعی (۱۰: احترام برای تنوع، ۱۱: همدلی، ۱۲: مشارکت).
یک پاسخ