یک مشاور تحصیلی که گاه به نام هدایتگر آموزش هم نامیده می‌شود، در اصل یک منتور یا مربی یا راهنمای پیوسته برای یک دانش‌آموز است که به او کمک می‌کند در طی فرایند تحصیل که بخش کلیدی در زندگی او به شمار می‌رود، علاوه بر رشد علمی، فرایندهای کلیدی رشد شخصیتی را هم به خوبی طی کند. به عبارتی مشاور تحصیلی صرفا درباره درس خواندن نظر نمی‌دهد. او مربی رشد شخصیت یک نوجوان است. ما در مقاله «مشاوره تحصیلی یا هدایت تحصیلی چیست» درباره این گفتگو کردیم که فرایند مشاوره یا هدایت تحصیلی چیست و در آن چه روی می‌دهد. در اینجا بیشتر روی نقش شخصیت مشاور گفتگو می‌کنیم و او را به عنوان یک فرد ارزیابی می‌کنیم.
مشاور تحصیلی چه کسی نیست؟!
در حال حاضر و در تصویر ذهنی پدید آمده کنونی، مشاور تحصیلی کسی است که قبل از کنکور به شما می‌گوید چگونه تست بزنید، چگونه چند سال ارتباطتان با اقوام و فامیل را از بین ببرید، چگونه جوانی نکنید و از زندگی لذت نبرید (و هر کار دیگری که سلامت روان شما را از میان می‌برد) و پس از کنکور به شما می‌گوید در چه رشته‌ای تحصیل کنید. البته نه رشته‌ای که در آن توانمندی یا علاقه دارید، حتی نه در رشته‌ای که می‌توانید در بازار کار موفق باشید، بلکه رشته‌ای که در حال حاضر باکلاس تلقی می‌شود و برند آن مرکز آموزشی را بالا می‌برد. اما حقیقت کار یک مشاور تحصیلی واقعی، بازاریابی برای کلاس‌های کنکور، آزمون‌های آزمایشی و هر چیز کنکوری‌شده دیگر نیست. پس هر تصویری در ذهنتان از مشاور تحصیلی کنکورمحور در ذهنتان دارید را بگذارید کنار تا درباره یک مشاور تحصیلی و هدایتگر آموزشی کارامد و موثر گفتگو کنیم.
از دید عملی، نقش و وظایف یک مشاور تحصیلی یا هدایتگر آموزشی چیست؟
صرف نظر از اینکه بودجه نهادهای آموزشی ایران چگونه تخصیص می‌یابد و اولویت‌های آنان از دید تامین نیروی انسانی چیست، یک منتور، مشاور یا هدایتگر تحصیلی، در عمل چه کارهایی را باید بکند؟ یک روز کاری، یک هفته کاری و یک سال کاری یک مشاور تحصیلی، با فرض تامین زمان و امکانات مناسب به چه اموری باید اختصاص بیابد؟
شناخت همه‌سویه
یک منتور مخاطبش را می‌شناسد. منظور ما از شناخت، اطلاعات هویتی مثل اسم و فامیل نیست! یک هدایتگر تحصیلی می‌کوشد سویه‌های مختلف شخصیت، استعداد، علاقه‌مندی، مهارت و تجارب نوجوان را دریابد. اینکه نوجوان درونگراست یا برونگرا. نسبت به چه کارهایی علاقه نشان داده است. در چه کارهایی بیشتر عمیق می‌شود. از دید فیزیکی و روحی چه استعداد و برجستگی دارد و …
از سوی دیگر همه ما یک سویه اجتماعی-خانوادگی هم داریم و آن هم باید شناخته شود. آیا خانواده‌ای که من در بستر آن رشد پیدا کرده‌ام سنتی و کلاسیک است یا مدرن و نوگرا؟ تا چه اندازه می‌تواند امکانات مالی تجربه و آزمون و خطا به من بدهد؟ آیا این فضا را به من می‌دهد تا مثلا به عنوان یک دختر دانشجو به تنهایی به یک شهر دیگر بروم یا این امکان را نخواهم داشت؟ اگر زمانی مهندس صنایع شدم، با توجه به اینکه فضاهای صنعتی بیرون شهرها و محیطی عموما مردانه دارد، آیا با این جو کاری و شغلی هماهنگ هستم؟
برای رسیدن به این شناخت همه‌سویه، علاوه بر نیاز به زمان، نیاز به ارتباط پیوسته و موثر هست. پس یک مشاور تحصیلی خوب، کسی است که بتواند به خوبی و به طور موثر با مخاطبش ارتباط برقرار کند. این ارتباط تنها از نوع ارتباط یک فرد بزرگسال با نوجوان نیست. بلکه این ارتباط را باید با خانواده نوجوان هم برقرار کند. مثلا اگر او متوجه بشود که نوجوان دارای استعداد و علاقه‌مندی عمیقی به شاخه‌ای از هنر است و خانواده او طبق این کلیشه کلاسیک، ترجیح می‌دهند که وی پزشکی یا مهندسی بخواند که به اصطلاح درآمدزاتر است، مشاور تحصیلی باید بتواند به عنوان یک منبع متخصص، برای توجیه کردن خانواده را برای لزوم دنبال علایق فردی در زندگی، تلاش کند.
تسهیلگری آموزشی و مهارتی
مشاور باید بنا به شناختی که در مرحله پیش به دست آورد (و البته به طور پیوسته و همراه با رشد دانش‌آموز تکامل می‌یابد) زمینه بهبود آموزش علمی و مهارتی در زمینه‌هایی که تشخیص می‌دهد نوجوان استعداد دارد را فراهم بیاورد. برای نمونه فرض می‌کنیم مشاور ما درمی‌یابد که نوجوان شماره ۱ در کارهای عملی با چوب علاقه و مهارت نشان می‌دهد. در اینجا یک مشاور حرفهای نظرش به این جلب می‌شود که زمینه‌ای برای توسعه مهارت‌های عملی این نوجوان فراهم بیاورد. مثلا او را با حوزه‌های هنری و صنعتی صنعت چوب آشنا کند. کاری کند تا بتواند با کسب و کارهای مرتبط آشنا شود و ببیند مایل است در بلندمدت و به طور حرفهای این حوزه را ادامه دهد یا نه.
در یک مثال دیگر نوجوانی را می‌یابد که در زمان آزمایش‌های شیمیایی یا زیستی، در کارش غرق می‌شود و بسیار پیگیر است. این می‌تواند نشاندهنده یک استعداد درونی به مطالعات علوم تجربی و آزمایشگاهی باشد. تسهیلگری مشاور در اینجا می‌تواند این باشد که هم حوزه‌های شغلی دانش شیمی و هم دانش زیست‌شناسی را به نوجوان معرفی کند و کاری کند او هر دو زمینه (صنعتی و پزشکی) را لمس کند. مثلا هم بتواند یک آزمایشگاه صنعت رنگسازی را ببیند و هم یک آزمایشگاه داروسازی را.
اگر مشاور تحصیلی توانسته باشد به کمک جایگاه مرکز آموزشی خود یک شبکه از ارتباطات با فعالان کسب و کار را فراهم بیاورد، این نقش مهمی در موفقیتش در این بخش بازی می‌کند.
پایشگری پیوسته
یک نوجوان دنیای پرتلاطمی دارد و یکی از نقش‌های مشاور، همراهی با او در این فراز و فرودها است. در بسیاری مواقع منتور نقش یک شنونده خوب و نوسان‌گیر را ایفا می‌کند. اما همین کمک می‌کند نوجوان از هر تنشی آسان‌تر عبور کند.
دومین فرایند پایشگری منتور تحصیلی، اینست که روند رشد و حرکت نوجوان در مسیر خود را پایش کند و به او در مسیرش انگیزه و انرژی بدهد. جهان امروز پر از عوامل از بین‌برنده تمرکز است. چیزهایی که می‌تواند شما را از مسیر اصلی‌تان خارج کند. مخصوصا اگر جوان، پر انرژی و در حال تجربه نوسان انواع هورمون‌ها باشید! منتور تحصیلی در این شرایط، مانند یک لنگر ثبات‌دهنده عمل می‌کند و به نوجوان کمک می‌کند در ضمن تجربه مهارت‌ها و دنیاهای نو، از حواس‌پرتی‌ها و آسیب‌هایی مانند دخانیات، مواد و وقت‌گذرانی‌های بی‌هدف در فضای مجازی دوری کند.
این بدان معنا است که یک مهارت کلیدی یک مشاور تحصیلی، همدلی و داشتن مهارت شنوندگی موثر است. او باید به خوبی حرفهای گفته و ناگفته نوجوان را بشنود و بتواند از زاویه نگاه او به جهان بنگرد. یک هدایتگر تحصیلی باید بتواند تجربیات نوجوانی خود را به یاد بیاورد و رفتارهای هیجانی و گاه غیرمنطقی نوجوان را با حس همدلانه درک و آنها را هدایت کند.
آیا مشاوره تحصیلی تلفنی و غیرحضوری هم می‌تواند باشد؟
یک عنصر اصلی در کار یک مشاور تحصیلی، ارتباط موثر و کامل است. در نتیجه هنگامی که می‌خواهیم روش‌های برقراری میان مشاور تحصیلی و نوجوان را بررسی کنیم، اینکه هر روش ارتباطی چه اندازه می‌تواند کامل و موثر باشد برایمان اهمیت پیدا می‌کند. از طرفی بحث دسترسی و چالش‌های فاصله هم مطرح است. در نتیجه یک تحلیل هزینه فایده باید انجام بدهیم که آیا یک ارتباط چهره به چهره کامل برایمان مقدور است و اگر نیست، گزینه در دسترس، مشاوره تحصیلی تلفنی و غیرحضوری است.
ما در سپندمینو خدمات مشاوره تحصیلی «طراحی مسیر زندگی» را با همین رویکرد فراگیر ارائه می‌دهیم. فرایند نام‌نویسی و دریافت مشاوره طراحی مسیر زندگی به صورت اینترنتی و تلفنی انجام می‌شود. اما در صورتی که مراکز آموزشی با هماهنگی انجمن‌های اولیا و مربیان مایل باشند امکان ارائه این مشاوره‌ها به صورت حضوری و در محل مراکز آموزشی نیز ممکن است. برای آشنایی بیشتر با رویکرد خدمات مشاوره تحصیلی سپندمینو، می‌توانید کتاب طراحی مسیر زندگی را تهیه و مطالعه بفرمایید.
یک پاسخ